Tom 4/2011

SPIS TREŚCI

I. ARCHIWUM

1. Jacek Woyno
Prace naukowo-badawcze prowadzone przez pion „C” MSW (1960-1989)

2. Paweł Perzyna
Kształtowanie zasobu archiwalnego i specyfika działalności Wydziału „C” Komendy Miejskiej MO w Łodzi do 1975 r.

3. Stefan Białek
Ogniwo analityczno-informacyjne Sekcji 2 Wydziału „C” KW MO/WUSW we Wrocławiu w latach 1973-1989. Przyczynek do badań nad współpracą MO i SB

4. Lech Graduszewski
Udostępnianie materiałów archiwalnych do celów prowadzenia badań naukowych w organach bezpieczeństwa szczebla wojewódzkiego w Bydgoszczy do 1990 r.

II. ZASÓB ARCHIWALNY

5. Bartłomiej Noszczak
Kryptonim „Fala” – działania SB prowadzone w związku z potajemnym wywiezieniem Obrazu Nawiedzenia z Jasnej Góry (14–20 czerwca 1972 r.)

III. NISZCZENIE MATERIAŁÓW ARCHIWALNYCH

6. Stanisław Koller
Brakowanie i niszczenie dokumentacji operacyjnej Służby Bezpieczeństwa w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych (1956–1990)

7. Katarzyna Ostrowska, Mariusz Żuławnik
Niszczenie kartotek Biura „C” MSW w latach 1989-1990

8. Marzena Kruk
Niszczenie materiałów archiwalnych w Wojewódzkim Urzędzie Spraw Wewnętrznych w Gdańsku w latach 1989–1990

9. Rafał Kościański, Rafał Leśkiewicz
Brakowanie i niszczenie dokumentów Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Poznaniu w latach 1989–1990. Wybrane zagadnienia

IV. DOKUMENTY

10. Tadeusz Pietkiewicz
Numer Ю–651. Wilno-Workuta-Kamarcziaga-Olsztyn-Słupsk

11. Paweł Skorut
Długoletnie podchody z „Janem” i „M-80”

V. VARIA

12. Ryszard Kotarba
Zamordowanie rodziny gen. bryg. Bernarda Monda przez Niemców w 1943 r.

13. Jurij Szapował
„Car i niewolnik sprytu”. Losy Mykoły Chwylowego w świetle dokumentów NKWD

VI. RECENZJE

14. Tadeusz Krząstek, Tobruk. Pamiątki chwały Karpatczyków. The Souvenirs of the Carpathians’ Glory, Warszawa 2010 (Rafał Dyrcz)

15. Instrukcje pracy pionów pomocniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa (1945–1989), wybór, wstęp i opracowanie Monika Komaniecka, Kraków 2010 (Antoni Zieliński)

VII. KRONIKA

16. Międzynarodowy kongres naukowy „Polska – Rosja. Trudne tematy. Trzy narracje: historia, literatura, film”. Kraków 5-7 października 2010 r. (Przemysław Nagel)

17. Międzynarodowa konferencja „Świat wobec »Solidarności« 1980–1989”. Wrocław 21–23 października 2010 r. (Patryk Pleskot)

WYKAZ SKRÓTÓW ARCHIWALNYCH
INFORMACJA O AUTORACH
SUMMARIES

***

Kopia cudownego obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej peregrynowała po polskich parafiach od 1958 r. Była to zainicjowana przez episkopat akcja, która miała przygotować wiernych do jubileuszu Milenium Chrztu Polski w 1966 r. Ekipa I sekretarza KC PZPR Władysława Gomułki uznała ją za wyzwanie rzucone państwu, stąd niemal od samego początku podjęte zostały działania zmierzające do ograniczenia religijno-społecznego oddziaływania pielgrzymki jasnogórskiego obrazu. We wrześniu 1966 r. aparat policyjny PRL wstrzymał peregrynację, zmuszając episkopat do „zamknięcia” ikony w jasnogórskiej bazylice. Obraz był tam przetrzymywany do 1972 r., kiedy to ks. Józefowi Wójcikowi i kilku innym wtajemniczonym osobom udało się go skrycie wywieźć. Artykuł, bazując głównie na dokumentacji SB, odsłania interesujące i dotąd nieznane kulisy działań kierownictwa aparatu partyjno-państwowego i resortu bezpieczeństwa, które zmierzały do wykrycia osób stojących za „kradzieżą” obrazu.

     Kryptonim „Fala” – działania SB prowadzone w związku z potajemnym wywiezieniem Obrazu Nawiedzenia z Jasnej Góry (14–20 czerwca 1972 r.) (s. 159–178)

Biuro „C” MSW w latach 1960–1990 pełniło rolę centralnego archiwum operacyjnego SB i KG MO. W artykule przedstawiono zasady i przebieg brakowania oraz niszczenia dokumentacji operacyjnej w Wydziale II Biura „C”. W części pierwszej zostały omówione akty ministerialne i wytyczne dyrektora Biura „C”, na podstawie których dokonywano brakowań. Następnie, w oparciu o roczne sprawozdania pionu „C”, przedstawiono proces brakowania i niszczenia dokumentów. Należy pamiętać, iż o brakowaniu akt w Wydziale II decydowały względy praktyczne, operacyjne i polityczne. Pierwsze miały usprawnić pracę archiwum i przygotować miejsce dla nowo napływających materiałów, drugie – wyeliminować materiały, które nie przedstawiały wartości operacyjnej i historycznej. Z powodów politycznych natomiast niszczono materiały niewygodne dla szeroko rozumianych władz administracyjno-partyjnych.

     Brakowanie i niszczenie dokumentacji operacyjnej Służby Bezpieczeństwa w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych (1956–1990) (s. 179–234)

W kontekstach literackim i politycznym lat 1920–1930 Mykoła Chwylowyj w dziejach Ukrainy był postacią paradoksalną. On sam nigdy nie zajmował oficjalnych stanowisk, ale – jak wspominał Jurij Smolycz – zarówno jego przyjaciele, jak i autorzy, z którymi się nie przyjaźnił na co dzień, dawali mu w prezencie swoje książki z autografami. Nie on także stał na czele utworzonej w listopadzie 1925 r., jako przeciwwaga dla oficjalnych literackich struktur, Wolnej Akademii Literatury Proletariackiej (WAPLITE), ale to właśnie Chwylowyj był jej faktycznym twórcą i duszą. Nie on również rozpoczął znamienitą dyskusję literacką, która toczyła się na Ukrainie w latach 1926–1928, ale to właśnie on znalazł się w centrum uwagi i najostrzejszych publicznych dyskusji. Był członkiem partii, ale to akurat jego w nadzwyczajny sposób piętnowano jako „burżuazyjnego nacjonalistę” czy też „kułackiego podjudzacza”. Na Chwylowego, który w maju 1933 r. ukończył pracę semestralną na cześć partii komunistycznej, w 1930 r. założono tzw. sprawę-formularz. Według czekistowskiej nowomowy Chwylowyj „przechodził po zabarwieniu statystycznym” jako „nacjonalista-szowinista”.

     „Car i niewolnik sprytu”. Losy Mykoły Chwylowego w świetle dokumentów NKWD (s. 383–410)